Spektrum skrzelowo-uszno-nerkowe (ang. BOR, branchio-oto-renal spectrum)

Nazwa choroby: Spektrum skrzelowo-uszno-nerkowe (ang. BOR, branchio-oto-renal spectrum)

Synonimy: zespół skrzelowo-uszno-nerkowy, dysplazja skrzelowo-uszno-nerkowa; zespół Melnick-Fraser

OMIM: Zespół skrzelowo-uszno-nerkowy typu 1  - 113650; Zespół skrzelowo-uszno-nerkowy typu 2 - 610896.

ORPHA: 107

ICD-10: Q87.0 lub Q87.8

Definicja choroby  

Spektrum skrzelowo-uszno-nerkowe jest rzadkim schorzeniem charakteryzującym się różnymi anomaliami rozwojowymi twarzoczaszki, w szczególności dysplazją ucha i żuchwy. Charakterystycznymi cechami dysmorficznymi są rozszczepy skrzelowe, przetoki, torbiele i inne anomalie budowy twarzy i szyi. Często towarzyszą im wady ucha wewnętrznego i zewnętrznego. Prowadzą one do wystąpienia niedosłuchu o charakterze przewodzeniowym lub czuciowo-nerwowym. Ponadto stwierdza się anomalie nerek, takie jak niedorozwój lub agenezja nerek, dysplazja nerek, torbiele nerek lub wady rozwojowe układu moczowego.

Etiologia, podłoże genetyczne, sposób uwarunkowania  

U podłoża 40% przypadków spektrum skrzelowo-uszno-nerkowego znajdują się heterozygotyczne mutacje genu EYA1 zlokalizowanego na chromosomie 18 pary (typ 1, uwarunkowanie autosomalne dominujące, AD). Gen EYA1 koduje fosfatazę białkową. Białka enzymatyczne EYA regulują geny kodujące białka sygnałowe i wzrostowe odpowiedzialne za proliferację komórek. EYA1 odpowiada genowi „nieobecność oczu, sine oculis” w modelach Drosophila. U ludzi sugerowano rolę białka EYA1 w rozwoju ucha wewnętrznego i nerek.

W 5% przypadków fenotyp spektrum jest wywoływany przez mutacje genów SIX1 lub SIX2 (typ 2, uwarunkowanie autosomalne dominujące, AD), które odpowiadają genowi „Sine Oculis” w modelach Drosophila. U człowieka białka SIX odpowiadają za prawidłowy rozwój narządu wzroku.  

Epidemiologia  

Częstość występowania spektrum w populacji jest nieznana. Jest ona szacowana na 1-9 na 100.000 żywo urodzonych noworodków. W grupie osób z niedosłuchem pacjenci ze spektrum stanowią około 1,7-2 procent przypadków.

Opis kliniczny  

Obserwuje się szerokie spektrum objawów klinicznych dotyczących struktur wywodzących się z drugiego łuku skrzelowego, a także małżowiny usznej i nerek.

Często obserwowane cechy dysmorficzne obejmują podłużną, wąską twarz. U 1 na 10 pacjentów występuje porażenie nerwu twarzowego, tyłożuchwie, anomalie małżowiny usznej, nieprawidłowości w zakresie aparatu łzowego i układu moczowego.

Często obserwuje się różnego stopnia niedosłuch związany z anomaliami ucha wewnętrznego i środkowego. Częstymi objawami są zarośnięcie przewodu słuchowego, torbiele skrzelowe, powiększony wodociąg ślimaka i jego niedorozwój. Sporadycznie występuje rozszczep podniebienia. Zaburzenia budowy i funkcji nerek obejmują wodonercze, wielotorbielowatość nerek, niedrożność połączenia moczowodowo-miedniczkowego i refluks pęcherzowo-moczowodowy. Stosunkowo rzadko obserwuje się cechy opóźnienia rozwoju psychoruchowego. Zaburzenia neurobehawioralne nie należą do typowego fenotypu spektrum skrzelowo-uszno-nerkowego.

Diagnostyka  

Typowo, diagnoza jest kliniczna, a u około 50% pacjentów identyfikuje się mutacje w genach EYA1, SIX1 lub SIX5.

Duże i małe kryteria diagnostyczne zostały opublikowane w 1999 roku. Duże kryteria spektrum obejmują anomalie łuku skrzelowego, niedosłuch, obecność tzw. dołków przedusznych, wady rozwojowe uszu i anomalie nerek. Kryteria małe obejmują anomalie przewodu słuchowego, anomalie ucha środkowego i/lub wewnętrznego, wypustki przeduszne i nieprawidłowości kości szczęk. Rozpoznanie kliniczne wymaga spełnienia trzech dużych kryteriów lub dwóch dużych oraz dwóch małych. Dodatni wywiad rodzinny w kierunku choroby zwiększa prawdopodobieństwo jej rozpoznania u probanta.

Leczenie  

Leczenie jest wyłącznie objawowe. Podstawą opieki jest jej wielodyscyplinarność. Opieka otorynolaryngologiczna jest szczególnie wskazana w przypadkach niedosłuchu, zwłaszcza spowodowanego nawrotowymi zapaleniami ucha środkowego. Tomografia komputerowa szyi jest wymagana w celu poszukiwania przetok lub potencjalnych guzów w obrębie szyi. W przypadku wskazań do usunięcia guza lub operacji zwiadowczej zmian w tych okolicach konieczna może być opieka chirurgiczna. Część pacjentów przechodzi rehabilitację słuchu i kanałoplastykę.

Pacjenci z wadami układu moczowo-płciowego wymagają opieki nefrologicznej. Najczęściej wymagana jest wyłącznie obserwacja ambulatoryjna i okresowo kliniczna. U mniejszości pacjentów rozwija się schyłkowa niewydolność nerek z koniecznością wdrożenia terapii nerkozastępczych (dializy, przeszczepy).

Wskazane jest poradnictwo genetyczne i ocena krewnych z grupy ryzyka, biorąc pod uwagę autosomalny dominujący tryb uwarunkowania choroby.

Szczepienia ochronne

Brak przeciwwskazań do szczepień ochronnych.

Zalecenia szczególne

Wczesne wdrożenie wielospecjalistycznej opieki: laryngologicznej, pediatrycznej, nefrologicznej i rehabilitacyjnej. Poradnictwo genetyczne.

Rokowanie  

Oczekiwana długość życia jak w populacji. Poziom funkcjonowania pacjentów może zależeć od nasilenia objawów i dostępności do wielospecjalistycznej opieki.  

Organizacje pacjenckie 

Branchio-oto-renal Syndrome – grupa fb

EveryLife Foundation for Rare Diseases

https://everylifefoundation.org/

Genetic Alliance

http://www.geneticalliance.org/

Global Genes

http://globalgenes.org/

National Organization for Rare Disorders

https://rarediseases.org/

Ważne strony internetowe

https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10147/branchiootorenal-syndrome

Ośrodki eksperckie

Ośrodek Wczesnej Diagnostyki Chorób Rzadkich w ramach Centrum Doskonałości Chorób Rzadkich i Niezdiagnozowanych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Ośrodki referencyjne chorób rzadkich

Autorzy opisu

lek. Snir Boniel i dr hab. n. med. Krzysztof Szczałuba. Zakład Genetyki Medycznej WUM oraz Ośrodek Wczesnej Diagnostyki Chorób Rzadkich w ramach Centrum Doskonałości Chorób Rzadkich i Niezdiagnozowanych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. 

Data opisu:

20.05.2023.

Zawarte informacje mają charakter ogólny. Decyzje dotyczące metod i sposobu leczenia podejmuje każdorazowo lekarz leczący pacjenta, w sposób dostosowany indywidualnie do aktualnych potrzeb danego pacjenta, omówiony i prowadzony przez lekarza. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2022 r. poz. 1731) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.