Zespół mikrodelecji 15q13.3

Nazwa choroby: Zespół mikrodelecji 15q13.3
Synonimy: #612001
ORPHA kod: 199318
ICD-10: Q93.5

Definicja choroby 
Zespół mikrodelecji 15q13.3 to rzadka aberracja chromosomowa, która wiąże się z występowaniem zmiennego obrazu klinicznego, często o niepełnej penetracji, który charakteryzuje się opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz niecharakterystycznymi cechami dysmorfii. Może wystąpić padaczka, wady serca oraz nieprawidłowości okulistyczne, w tym zez i/lub astygmatyzm.

Etiologia. Podłoże genetyczne. Sposób dziedziczenia 
Zespół spowodowany jest submikroskopową delecją w proksymalnym odcinku długiego ramienia chromosomu 15, znanym z niestabilności i wysokiej gęstości sekwencji low-copy repeat (LCR) pośredniczących w nieallelicznej rekombinacji homologicznej (non-allelic homologous recombination - NAHR), prowadzącej do rearanżacji genomu. Sześć punktów złamań (breakpoints , BPs) skupionych w LCRs jest zmapowanych w regionie 15q11q14 - 15q13.3 powtarzających się 1,5 MB delecji pomiędzy BP4 i BP5 powoduje utratę sześciu znanych genów, w tym CHRNA7, KLF13, TRPM1, OTUD7A, FAN1 i MTMR10. Haploinsufficiencja genu CHRNA7 podejrzewana jest o odpowiedzialność za większość zaburzeń neurorozwojowych związanych z delecją. Ryzyko przekazania mikrodelecji potomstwu przez jej nosiciela wynosi 50%, jednak nie można przewidzieć, jakie objawy wystąpią u osoby ją która odziedziczy.

Epidemiologia 
Ze względu na niepełną penetrację i zmienną ekspresję, trudno jest określić częstość występowania; szacuje się, że wynosi ona ok. 1:30000-40000 w populacji ogólnej, ale może być wyższa ze względu na niepełną penetrację i ekspresję objawów.

Opis kliniczny 
Zespół mikrodelecji 15q13.3 charakteryzuje się występowaniem zaburzeń neurorozwojowych o różnym nasileniu i kombinacjach, które mogą obejmować globalne opóźnienie rozwoju psychoruchowego, w tym mowy, niepełnosprawność intelektualną, zaburzenia ze spektrum autyzmu, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), zaburzenia zachowania, w tym agresję oraz w późniejszym wieku schizofrenię i zaburzenia nastroju, w tym depresję. Obniżone napięcie mięśniowe może przyczyniać się do opóźnienia rozwoju ruchowego. Może wystąpić padaczka, wady serca oraz nieprawidłowości okulistyczne, w tym zez i/lub astygmatyzm. Cechy dysmorfii są łagodne i niecharakterystyczne, obejmują szerokie, głęboko osadzone lub skośne oczy, zmarszczki nakątne, pełne usta, wywiniętą górną wargę. Niektórzy nosiciele mikrodelecji nie mają objawów klinicznych, a aberracja jest wykrywana w związku z wystąpieniem zespołu u dziecka. W przypadku delecji homozygotycznej (obecnej na obu chromosomach) objawy kliniczne są bardziej nasilone, z ciężkim opóźnieniem rozwoju, brakiem mowy, zdolności chodzenia i padaczką. Jeżeli delecja obejmuje gen TRPM1 może wystąpić stacjonarna ślepota nocna.

Diagnostyka
U pacjentów z niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD, padaczką należy rozważyć możliwość mikroaberracji, w tym mikrodelecji 15q13.3. Metodą z wyboru jest badanie aCGH, czyli porównawcza hybrydyzacja genomowa do mikromacierzy. Można wykonać test MLPA,  czyli zależną od ligacji multipleksową amplifikację sond. Są to techniki biologii molekularnej, które pozwalają na jednoczesną analizę wielu regionów DNA pod kątem zmian w ich liczbie kopii. Ze względu na możliwość występowania wad serca zaleca się konsultację kardiologiczną i badanie echokardiograficzne. 

Leczenie
Nie ma dotychczas leczenia przyczynowego. Zaleca się wspomaganie rozwoju oraz dostosowanie wymagań edukacyjnych. Padaczkę i/lub schizofrenię należy leczyć zgodnie ze standardowymi wytycznymi.  Bezobjawowych nosicieli należy uprzedzić o możliwości wystąpienia padaczki lub schizofrenii / depresji w późniejszym okresie życia. Konieczna opieka wielodyscyplinarna według potrzeb (neurolog, psycholog, psychiatra, kardiolog, okulista) oraz poradnictwo genetyczne.

Szczepienia ochronne
Brak przeciwskazań do szczepień ochronnych.

Zalecenia szczególne (Pole opisowe, maksymalnie 100 wyrazów, Przykładowo: znieczulenie ogólne, ciąża, infekcja, leki przeciwwskazane (np. w porfirii, zespołach LQT i in. Opis z zachowaniem należytej staranności, ze wskazaniem krótko źródeł, w sposób nie budzący kontrowersji. Możliwy do wydrukowania przez pacjenta i noszenia przy sobie (załączniki, ulotki jednostronicowe)) 
Brak

Rokowanie
Rokowanie zależy od obrazu klinicznego. Osoby z trudnościami szkolnymi w dzieciństwie często funkcjonują prawidłowo w wieku dorosłym. Długość życia nie jest skrócona u osób bez wady serca.

Ważne strony internetowe
www.orpha.net - Orphanet: Zespół mikrodelecji 15q13.3
https://rarechromo.org/
https://omim.org/entry/612001

Ośrodki eksperckie 
Poradnie Genetyczne
Poradnie Neurologiczne
Poradnie Psychiatryczne
Poradnie Kardiologiczne
Poradnie Okulistyczne
Ośrodki eksperckie chorób rzadkich

Autor/autorzy opisu: Agnieszka Madej-Pilarczyk, Zakład Genetyki Medycznej i Centrum Chorób Rzadkich, Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. Data opisu 06.08.2025.

Autor/autorzy i data aktualizacji: 12.08.2025 

Dodatek do każdej choroby:
Zawarte informacje mają charakter ogólny. Decyzje dotyczące metod i sposobu leczenia podejmuje każdorazowo lekarz leczący pacjenta, w sposób dostosowany indywidualnie do aktualnych potrzeb danego pacjenta, omówiony i prowadzony przez lekarza. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2022 r. poz. 1731) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.