Zespół Coffin-Siris

Nazwa choroby: Zespół Coffin-Siris

Synonimy: ang. Coffin-Siris Syndrome; CSS

OMIM: 135900, 618506, 615866, 614607, 618027, 617808, 618779, 618362, 616938, 614609, 619325, 614608

ORPHA kod: 1465

ICD-10: Q87.1

Definicja choroby  

Zespół Coffin-Siris (ang. Coffin-Siris Syndrome- CSS) ma heterogenne podłoże genetyczne i obraz kliniczny, z zaburzeniami wieloukładowymi. Charakterystyczne są: niepełnosprawność intelektualna i/lub opóźnienie/regres rozwoju psychoruchowego, zaburzenia rozwoju mowy (u niektórych z jej całkowitym brakiem), funkcjonowania społecznego, hipertrychoza z łysieniem głównie w okolicach skroni, hipoplazja paliczków i/lub palca V oraz dysmorfia twarzoczaszki. Pełna (100%) penetracja powoduje pojawienie się objawów u wszystkich nosicieli mutacji jednak zmienna ekspresja odpowiada za ich różne nasilenie.

Etiologia. Podłoże genetyczne. Sposób dziedziczenia  

Zespół Coffin-Siris jest uwarunkowany w sposób autosomalny dominujący, większość mutacji powstaje de novo. Rozpoznanie formułowane jest na podstawie identyfikacji heterozygotycznej mutacji w jednym z genów: ARID1B (6q25.3), SMARCA4 (19p13.2), SMARCC2 (12q13.2), SMARCD1 (12q13.12), ARID1A (1p36.11), SOX11 (2p25.2), DPF2 (11q13.1), SMARCB1 (22q11.23), SMARCE1 (17q21.2), ARID2 (12q12), PHF6 (Xq26.2), SOX4 (6p22.3), BICRA (19q13.33). W genach tych, wykrywa się głównie mutacje pojedynczych nukleotydów, rzadziej delecje i duplikacje eksonów. Geny które uczestniczą w etiopatogenezie zespołu kodują podjednostki kompleksu BAF (ang. BRG- associated factor), znanego również jako kompleks SWI/SNF, który odgrywa rolę epigenetycznego modyfikatora modelującego chromatynę i umożliwia dostęp czynnikom transkrypcyjnym do DNA.

Epidemiologia  

Ze względu na niską rozpoznawalność zespołu, rzeczywista częstość jego występowania nie jest znana. Szacowana częstość to <1: 1 000 000.

Opis kliniczny  

Rozpoznanie CSS może zostać postawione na różnych etapach życia dziecka. W okresie prenatalnym brak jest cech charakterystycznych natomiast w okresie niemowlęcym trudności z ustaleniem wynikają ze słabo zaznaczonych cech klinicznych. Uwagę mogą zwrócić: hipoplazja V paliczka/paznokcia dłoni i/lub stóp, hipotonia, hirsutyzm (głównie w obrębie ramion i pleców), wrodzone wady rozwojowe serca, układu moczowo- płciowego i OUN. W późniejszym wieku większość pacjentów przejawia opóźnienie rozwoju psychoruchowego (trudności z samodzielnym chodzeniem, pojedyncze słowa pojawiają się około 30 miesiąca), hipotonia, niepełnosprawność intelektualna (u większości IQ 40-69), zaburzenie zachowania (nadaktywność, nadmierne pobudzenie, lęk, agresja, zaburzenia ze spektrum autyzmu). Charakterystyczne cechy dysmorfii uwydatniają się wraz z dorastaniem dziecka i obejmują: gęste, wydatne brwi, długie rzęsy, pomimo hipertrychozy przerzedzenie włosów na głowie (najczęściej łysienie w okolicach skroni), wydatne policzki, płaski i szeroki grzbiet nosa, pogrubiałe skrzydełka nosa, cienką czerwień wargową wargi górnej oraz pogrubiałą czerwień wargi dolnej, wydłużoną i szeroką rynienkę podnosową, przodopochylenie nozdrzy oraz nadmiar tkanki wokół oczodołów. Do mniej swoistych objawów należą anomalie: serca (ubytek przegrody międzykomorowej/przedsionkowej, tetralogia Fallota, przetrwały przewód tętniczy), mózgowia (malformacja Dandy-Walker, agenezja ciała modzelowatego, spłycenie/wygładzenie mózgowia, tiki, napady padaczkowe o różnym charakterze (mogące pojawić się w każdym wieku)), układu moczowo-płciowego, nerek, zaburzenia słuchu i wzroku (ptoza, zez, krótkowzroczność).

Diagnostyka  

Do tej pory nie opracowano spójnych kryteriów klinicznych, które mogłyby pomóc w postawieniu diagnozy. Kryteria diagnostyczne zaproponowane w 2012 roku, uwzględniają cechy takie jak: hipoplazja/aplazja paznokcia piątego palca/ paliczka, opóźnienie rozwojowe i / lub poznawcze oraz cechy dysmorfii. Aktualnie żadna z tych cech nie jest obowiązkowa do postawienia ostatecznego rozpoznania, ich obecność może jednak nakierować na przeprowadzenie molekularnych badań genetycznych. W przypadku podejrzenia CSS należy wykonać sekwencjonowanie pojedynczego genu (celowanego lub będącego najczęstszą przyczyną CSS) lub panelu genów metodą NGS. W przypadku nieskuteczności tych metod rozwiązaniem jest badanie z użyciem celowanych zestawów MLPA lub aCGH w kierunku delecji/ duplikacji w obrębie genów.

Leczenie  

Leczenie zespołu CSS jest objawowe. Pomoc chorym opiera się więc przede wszystkim na wielospecjalistycznej opiece, nakierowanej na zmniejszanie objawów i wspomaganie rozwoju. Kluczowa jest wczesna diagnoza zespołu, która pozwala na szybkie wdrożenie terapii oraz wielospecjalistycznej opieki. Przeciwdziałaniu powikłaniom oraz aktywacji rozwoju dzieci z CSS może pomóc opieka psychologiczna, w razie potrzeby także psychiatryczna, terapia rehabilitacyjna, logopedyczna, fizjoterapeutyczna, a także szeroko pojęte wsparcie rodzin. Niezwykle ważna jest wczesna interwencja rozwojowa. Z uwagi na problemy z rozwojem mowy, u wszystkich dzieci wymagana jest terapia mowy (u niektórych nauka komunikacji niewerbalnej). Zaburzenia karmienia w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa mogą wymagać opieki dietetycznej i gastrologicznej. Należy pamiętać o stałej kontroli ortodontycznej i stomatologicznej. Ważna jest także nauka samodzielności oraz uświadamianie rodziny o aspektach wchodzenia pacjenta w dorosłość. Nie należy zapominać o aspektach funkcjonowania emocjonalnego, poznawczego oraz edukacji seksualnej.

Szczepienia ochronne

Brak przeciwskazań do szczepień ochronnych. Szczepienia powinny odbywać się zgodnie z kalendarzem szczepień.

Zalecenia szczególne  

Zaleca się niezwłoczną konsultację z genetykiem klinicznym oraz ocenę potrzeb z zakresu terapii zajęciowej, fizjoterapii i terapii mowy. Aby oszacować skalę nasilenia objawów i potrzeby pacjenta należy wykonać ewaluacje neurorozwojową (ocenę kamieni milowych rozwoju, deficytów neurologicznych), ocenę przewodu pokarmowego (pod kątem problemów w karmieniu/ słabego przyrostu masy ciała) oraz weryfikację czy pacjent nie ma anomalii w obrębie serca (ECHO serca), jamy brzusznej (USG ze szczególną uważnością w obrębie nerek), deficytów wzroku (badanie okulistyczne dna oka i ocena ostrości) i słuchu (ocena audiologiczna z badaniem odpowiedzi słuchowej pnia mózgu i otoemisji akustycznej w celu oceny ubytku). W przypadku obecności zaburzeń neurologicznych, małogłowia, padaczki lub drgawek należy zlecić kontrolę MRI.  

Rokowanie  

Długość życia osób z CSS jest zależna od nasilenia objawów oraz wsparcia rozwoju pacjentów. Samodzielność pacjenta jest zróżnicowana i różni się ze względu na poziom niepełnosprawności intelektualnej, fizycznej i stopień zaawansowania choroby. Heterogenność objawów powoduje, że u osób poważnie dotkniętych chorobą (np. z padaczką czy aspiracyjnym zapaleniem płuc) rokowanie jest poważne. U pacjentów z łagodnymi objawami, niezależne życie osoby dorosłej przy odpowiednim wsparciu jest możliwe.  

Organizacje pacjenckie

https://www.coffinsiris.org/

Ważne strony internetowe

www.orpha.net - Orphanet: Coffin-Siris syndrome

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK131811/ https://omim.org/search?index=entry&start=1&limit=10&sort=score+desc%2C+prefix_sort+desc&search=coffin-siris+syndrome

https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6124/coffin-siris-syndrome/  

Ośrodki eksperckie  

Poradnie Genetyczne  

Ośrodki eksperckie chorób rzadkich  

Autorzy opisu:  

Milena Matuszczak, Maria Giżewska, Robert Śmigiel

Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego SPSK Nr 1 PUM w Szczecinie  

Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Metabolicznych Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Data opisu 

18.05.2023

Zawarte informacje mają charakter ogólny. Decyzje dotyczące metod i sposobu leczenia podejmuje każdorazowo lekarz leczący pacjenta, w sposób dostosowany indywidualnie do aktualnych potrzeb danego pacjenta, omówiony i prowadzony przez lekarza. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2022 r. poz. 1731) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.