Zespół sercowo-twarzowo-skórny

Nazwa choroby: Zespół sercowo-twarzowo-skórny

Synonimy: zespół CFC, ang. Cardiofaciocutaneous syndrome, CFCS  

OMIM: PS115150

ORPHA kod: 1340

ICD-10: Q87.8

Definicja choroby  

Zespół sercowo-twarzowo-skórny (CFCS) zaliczany jest grupy zespołów wad wrodzonych (dysmorficznych). Obok zespołu Noonan, zaliczany jest do grupy RASopatii, ze względu na fakt, że u pacjentów stwierdza się obecność mutacji w jednym z genów kodujących białka będące elementem szlaku sygnałowego RAS/MAPK. Zespół występuje z porównywalną częstością u obu płci i charakteryzuje się heterogennością kliniczną – obserwowane objawy kliniczne mogą mieć różne nasilenie. U pacjentów stwierdza się specyficzne cechy dysmorfii, obecność wrodzonej wady serca, charakterystyczne są także zmiany skórne. Typowe dla pacjentów są także zaburzenia neurorozwojowe różnego stopnia. Choroba dziedziczy się zazwyczaj w sposób autosomalny dominujący, co oznacza że ryzyko jej wystąpienia u potomstwa wynosi 50%.  

Etiologia. Podłoże genetyczne. Sposób dziedziczenia 

Choroba monogenowa, wykazująca heterogenność genetyczną. W większości przypadków u pacjentów stwierdza się obecność mutacji punktowej. Geny związane z patogenezą zespołu CFC: BRAF (locus: 7q34; 75% pacjentów), MAP2K1 (15q22.31, 12%), MAP2K2 (19p13.3, 12%) i KRAS (12p12.1; <2%). U pojedynczych pacjentów z fenotypem podobnym do zespołu CFC opisano mutacje punktowe w genie YWHAZ (8q22.3). Zmiany obecne u pacjentów z chorobami z grupy RASopatii to zazwyczaj mutacje typu nabycia funkcji, których obecność prowadzi do pobudzenia aktywności szlaku RAS/MAPK. Nie jest znana częstość występowania delecji/duplikacji jednego z genów jako przyczyny choroby, a opisane pojedyncze przypadki nie zawsze zostały zweryfikowane na poziomie funkcjonalnym.  

Epidemiologia 

Częstość występowania zespołu CFC: nieznana, Japonia: 1/810000

Opis kliniczny 

Podobnie jak w przypadku innych chorób z grupy RASopatii, wśród charakterystycznych dla zespołu CFC cech klinicznych należy wymienić cechy dysmorfii, które są znacznie bardziej nasilone niż w przypadku zespołu Noonan. Do najważniejszych należą względna makrocefalia, trójkątna twarz, wysokie czoło zwężające się obustronnie, hyperteloryzm, skośne ku dołowi ustawienie szpar powiekowych, ptoza, niskoosadzone uszy). Charakterystyczne dla pacjentów z zespołem CFC są także niskorosłość i obecność wrodzonej wady serca (zwężenie tętnicy płucnej, ubytki przegród serca, wady zastawek, kardiomiopatia przerostowa). Stwierdza się także zaburzenia neurologiczne pod postacią hipotonii w okresie noworodkowym, zaburzeń neurorozwojowych (zaburzenia zachowania, niepełnosprawność intelektualna, problemy szkolne) lub napadów padaczkowych w późniejszym okresie życia. W okresie niemowlęcym może być konieczne włączenie wspomagania żywienia ze względu na problemy z przyjmowaniem pokarmu. Często obserwowane są zaburzenia widzenia oraz słuchu, a także zaburzenia mięśniowo-szkieletowe (objawy miopatii, zaburzenia budowy klatki piersiowej, przykurcze stawów).  

Charakterystyczne dla pacjentów z zespołem CFC są zmiany skórne, w tym nadmierne rogowacenie naskórka (rybia łuska, rogowacenie przymieszkowe, nadmiernie sucha skóra), egzema, znamiona pigmentowe, naczyniaki oraz zmiany w obrębie paznokci (paznokcie dystroficzne lub szybkorosnące). Włosy pacjentów są rzadkie, kręcone, cienkie lub grube, czasem wełniste lub kruche, rzęsy i brwi również są rzadkie, a czasem jest ich brak.  

Diagnostyka

W przypadku spełnienia kryteriów klinicznych zespołu CFC diagnostykę molekularną można rozpocząć od analizy wybranych fragmentów genu BRAF (eksony 6 i 11-17) z wykorzystaniem techniki sekwencjonowania metodą Sangera. Dalsza diagnostyka ze względu na heterogenność genetyczną i kliniczną oraz spektrum objawów klinicznych nakładających się z innymi chorobami z grupy RASopatii, powinna być prowadzona w oparciu o celowane sekwencjonowanie następnej generacji, w ramach którego analizowany będzie panel genów powiązanych z patogenezą RASopatii. Obecność patogennego wariantu / wariantów w analizowanych genach stanowi potwierdzenie rozpoznania klinicznego.  

Leczenie 

Wytyczne dotyczące opieki nad pacjentami z zespołem CFC zostały opublikowane w 2014 roku (Pierpont MEM i wsp. Pediatrics, 2014, 134(4): e1149–e1162). W chwili obecnej nie ma możliwości leczenia przyczynowego pacjentów z zespołem CFC. Wymagają oni jednak opieki wielospecjalistycznej, stosowane leczenie jest głównie objawowe. Wczesna identyfikacja problemów charakterystycznych dla pacjentów z zespołem CFC umożliwia wdrożenie odpowiedniego postępowania medycznego. Postępowanie terapeutyczne w przypadku wystąpienia określonych zaburzeń, jest podobne jak w przypadku wad izolowanych.  

Ze względu na możliwość wystąpienia wrodzonych wad serca w momencie rozpoznania choroby konieczne jest konsultacja kardiologiczna i wykonanie badań specjalistycznych (ECHO, EKG). Niezbędna jest także konsultacja dermatologiczna w celu oceny obecnych zmian skórnych i konsultacja neurologiczna w celu oceny zaburzeń neurologicznych. Obecność zaburzeń neurorozwojowych stanowi podstawę do włączenia programu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (rehabilitacja, zajęcia logopedyczne, wspomaganie rozwoju intelektualnego). Ponieważ możliwe jest wystąpienie zaburzeń wzrastania, konieczne jest stałe monitorowanie wzrostu i wagi pacjenta. W przypadku problemów z przyjmowaniem pokarmu, pacjent musi zostać objęty opieką gastroenterologiczną. Po rozpoznaniu choroby należy także przeprowadzić konsultację urologiczną (możliwość wystąpienia wad nerek), oftalmologiczną (zaburzenia widzenia) oraz hematologiczną (zaburzenia krzepnięcia).

Szczepienia ochronne

Brak przeciwskazań do szczepień ochronnych.

Zalecenia szczególne

Konieczność konsultacji kardiologicznej w momencie rozpoznania choroby w celu wykluczenia obecności wrodzonych wad serca.

Konieczność monitorowania pacjentów pod kątem zaburzeń krzepnięcia.

Konieczność poradnictwa rodzinnego.

Rokowanie 

Długość życia zależy od obecności wady serca i innych powikłań obserwowanych u pacjentów. Pacjenci są zazwyczaj samodzielni. W przypadku wystąpienia zaburzeń neurologicznych niezbędna może być pomoc osób trzecich.

Organizacje pacjenckie

https://rasopathiesnet.org/

Ważne strony internetowe

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1186/

https://www.omim.org/phenotypicSeries/PS115150

Ośrodki eksperckie 

Poradnie Genetyczne / Poradnie Specjalistyczne  

Ośrodki eksperckie chorób rzadkich  

Autor/autorzy opisu: 

Monika Gos, Zakład Genetyki Medycznej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, 

Data opisu 

07.05.2023

Zawarte informacje mają charakter ogólny. Decyzje dotyczące metod i sposobu leczenia podejmuje każdorazowo lekarz leczący pacjenta, w sposób dostosowany indywidualnie do aktualnych potrzeb danego pacjenta, omówiony i prowadzony przez lekarza. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2022 r. poz. 1731) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.