Zespół Arts

Nazwa choroby: Zespół Arts

Synonimy: (ang. Mental retardation, X-linked syndromic Arts type; MRXS Arts ataxia, Fatal X-linked with deafness and loss of vision mental retardation, X-linked syndromic 18; MRXS18)  

OMIM: 301835

ORPHA kod: 1187

ICD-10: E79.8

Definicja choroby:

Zespół Arts jest ultrarzadką, genetycznie uwarunkowaną, wrodzoną wadą metabolizmu spowodowaną dysfunkcją enzymu syntetazy fosforybozylopirofosforanu-1 (PRPS1), zaangażowanego w metabolizm puryn i pirymidyn.  

Objawy kliniczne zespołu Arts, który do tej pory był opisany zaledwie u kilkorga dzieci na świecie, dotyczą różnych narządów i układów, w tym przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego (OUN) z zajęciem narządu wzroku i słuchu oraz układu odpornościowego z większą zapadalnością na infekcje górnych dróg oddechowych. Pacjenci mogą demonstrować różnego stopnia niepełnosprawność intelektualną oraz deficyty neurologiczne. Przebieg choroby i manifestacja kliniczna jest zmienna w zależności od płci. U kobiet związana jest m.in. ze stopniem inaktywacji chromosomu X, nie jest to jednak jedyny mechanizm wpływający na obraz kliniczny schorzenia u osób tej płci. Leczenie jest głównie objawowe, opisywane są przypadki terapii eksperymentalnych.  

Etiologia. Podłoże genetyczne:

Zespół Arts jest spowodowany mutacją w genie PRPS1, znajdującym się na długim ramieniu chromosomu X (Xq22), który koduje enzym syntetazę fosforybozylopirofosforanu-1 (PRPS1). Skutkiem obniżenia aktywności PRPS1 jest zmniejszenie stężenia białka 5-fosforybozylo-1-pirofosforanu (PRPP), metabolitu pośredniego na drodze syntezy puryn i pirymidyn.  

Mutacje utraty funkcji genu PRPS1 mogą również powodować recesywną chorobę Charcota-Marie-Tootha sprzężoną z chromosomem X-5 (CMTX5; OMIM#311070) i głuchotę sprzężoną z chromosomem X-1 (DFNX1; OMIM#304500). Zespół Arts, CMTX5 i DFNX1 w znacznym stopniu pokrywają się fenotypowo. We wszystkich występuje zmienność wewnątrzrodzinna w zależności od płci, stosunku inaktywacji chromosomu X oraz resztkowej aktywności enzymu. Mężczyźni są zwykle bardziej dotknięci objawami choroby, chociaż niektóre kobiety mogą również wykazywać poważne zaburzenia. Wszystkie cechy kliniczne zespołu Arts należy uznać za reprezentujące spektrum fenotypowe chorych z mutacjami w genie PRPS1.

Epidemiologia:

Częstość występowania zespołu Arts jest nieznana. Choroba opisana była  który zaledwie u kilkorga dzieci na świecie.

Opis kliniczny:

Główne objawy zespołu Arts, to głębokie wrodzone upośledzeniem słuchu o typie czuciowo-nerwowym, zaburzenia widzenia, w tym spowodowane atrofią nerwu wzrokowego, retinitis pigmentosa, wczesna hipotonia, opóźniony rozwój psychoruchowy, lekkiego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawność intelektualna, ataksja oraz narastające objawy neuropatii obwodowej. Charakterystyczne jest obniżenie odporności ze zwiększonym ryzykiem infekcji głównie górnych dróg oddechowych.  

Diagnostyka:

Z uwagi na niespecyficzne cechy kliniczne oraz występowanie różnej konstelacji objawów trudno jest wykonać celowane badanie w kierunku zespołu Arts. Rozpoznanie choroby opiera się na wielokierunkowym poszukiwaniu przyczyn dysfunkcji wielu układów, w tym na diagnostyce molekularnej w oparciu o badania panelowe metodą sekwencjonowania nowej generacji (NGS) lub sekwencjonowanie całoeksomowe (WES). Wykrycie mutacji w genie PRPS1 wraz z odpowiednim obrazem klinicznym umożliwia postawienie ostatecznego rozpoznania. W przypadku występowania zespołu Arts w wywiadzie rodzinnym, w związku z autosomalnym recesywnym lub sprzężonym z chromosomem X sposobem uwarunkowania, zasadne jest rozważenie wykonania inwazyjnych badań prenatalnych podczas kolejnej ciąży. Dodatkowo, w sytuacji wykrycia mutacji u osób płci żeńskiej, należy wykonać badanie oceniające stopień inaktywacji chromosomu X. Do rozważenia pozostaje także ocena aktywności enzymu PRPS1 w erytrocytach.  

Leczenie:

Leczenie zespołu Arts jest wyłącznie objawowe. Pacjent wymaga wielospecjalistycznej opieki w ośrodkach o wysokiej referencyjności. Polega ona na dostosowaniu programu edukacji do możliwości chorego oraz intensywnej rehabilitacji neurorozwojowej. Konieczne są regularne wizyty w poradni laryngologicznej i audiologicznej. Niezbędne może być protezowanie słuchu. Zaburzenia widzenia wymagają korekcji okularowej oraz systematycznej kontroli okulistycznej. Realizacja szczepień ochronnych zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych jest niezbędna do zapobiegania infekcjom, które są główną przyczyną zgonów. Ponadto pacjent powinien znajdować się pod kompleksową opieką specjalistów neurologii, genetyki i medycyny metabolicznej.

W literaturze opisywane są przypadki eksperymentalnego leczenia choroby suplementacją S-adenozylometioniny (SAM) w połączeniu z rybozydem nikotynamidu (NR) oraz tryptofanem (Trp). Suplementacja SAM w połączeniu z NR, w przeciwieństwie do stosowania SAM w monoterapii może skutkować zmniejszeniem częstości infekcji, w szczególności dotyczących górnych dróg oddechowych oraz zwiększeniem siły mięśniowej. Tryptofan (Trp), podobnie jak NR, jest prekursorem biosyntezy NAD (P).

Szczepienia ochronne:

Brak przeciwwskazań do szczepień ochronnych.

Zalecenia szczególne:

Ze względu na postępujący charakter zaburzeń narządu wzroku, szczególna wagę mają regularne konsultacje okulistyczne. Istnieje konieczność poradnictwa rodzinnego.

Rokowanie:

Brak jest wystarczających danych na temat rokowania u chorych z zespołem Arts, Wiadomo, że u niektórych pacjentów przyczyną wczesnych zgonów mogą być częste, ciężkie zakażenia dróg oddechowych.  

Organizacje pacjenckie:

brak

Ważne strony internetowe:

www.omim.Arts syndrome #301835

Ośrodki eksperckie 

Poradnie Genetyczne  

Poradnie Chorób Metabolicznych

Ośrodki eksperckie chorób rzadkich  

Autor/autorzy opisu

Alicja Leśniak, Maria Giżewska, Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego, SPSK1 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, 

Data opisu 

24.05.2023

Zawarte informacje mają charakter ogólny. Decyzje dotyczące metod i sposobu leczenia podejmuje każdorazowo lekarz leczący pacjenta, w sposób dostosowany indywidualnie do aktualnych potrzeb danego pacjenta, omówiony i prowadzony przez lekarza. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2022 r. poz. 1731) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.